Πριν από αρκετά χρόνια, το να είναι κανείς έστω και απλό μέλος του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου ήταν κάτι εξόχως κολακευτικό, αποτελούσε παράσημο, τίτλο τιμής. Ήσουν εγγεγραμμένος στη λίστα μελών του Τριφυλλιού; Αυτομάτως ανήκες στην ελίτ της αθηναϊκής κοινωνίας, σε μια ξεχωριστή κάστα ανθρώπων. Εάν, δε, το όνομά σου αναγραφόταν και στο διοικητικό συμβούλιο του Ομίλου, τότε δεν συζητιέται! Ήσουν άτομο επιρροής, είχες «πρόσωπο» επί το λαϊκότερο. Δεν μιλάμε καν για το γεγονός να είσαι γενικός γραμματέας, αντιπρόεδρος ή πρόεδρος του ενδοξότερου συλλόγου της χώρας. Γιατί, τότε, μιλάμε για θέση εφάμιλλη ενός βουλευτή, υπουργού ή δημάρχου. Μα, τι γράφω; Εν καιρώ Απόστολου Νικολαΐδη, οι εν λόγω ιδιότητες έκλιναν το γόνυ, άμα τη αφίξει του «Πατριάρχη» του ελληνικού αθλητισμού, παραμέριζαν για να περάσει ανάμεσά τους, έβγαζαν ευλαβικά το καπέλο τους, σπρώχνονταν μεταξύ τους ποιος θα του πρωτοσφίξει το χέρι!
«Υπερβολές» θα πουν ορισμένοι. Και όμως, αν ρίξουν μια ματιά στα ταμειακώς εντάξει μέλη του Παναθηναϊκού, τις δεκαετίες του 1960, του 1970 ή ακόμα και του 1920, θα συμφωνήσουν. Σε αυτές τις λίστες δεσπόζουν τα ονόματα μεγαλοδικηγόρων, εισαγγελέων, δικαστών, επιστημόνων, επιχειρηματιών, εφοπλιστών, μεγαλοβιομηχάνων, δημάρχων, νομαρχών, υφυπουργών, υπουργών, ακόμα και πρωθυπουργών (ο Γεώργιος Ράλλης ήταν ενεργό μέλος του Ομίλου, ενώ ο Νικόλαος Πλαστήρας Μεγάλος Ευεργέτης). Ο λόγος που όλοι οι παραπάνω ήταν «πράσινα» μέλη δεν ήταν μόνο επειδή αγαπούσαν τον Παναθηναϊκό. Ήταν και επειδή η συνύπαρξή τους σε ένα «κλειστό» κλαμπ (με τα όποια θετικά και αρνητικά αυτό συνεπάγεται) τους ανέβαζε αρκετά σκαλιά στην κοινωνική ιεραρχία, τους προσέδιδε αίγλη και αυτοπεποίθηση, τους ισχυροποιούσε και τους άνοιγε διάπλατα πόρτες στην καθημερινή ζωή.
Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι ακόμα και εξέχοντες παράγοντες άλλων συλλόγων υπήρξαν αυτοβούλως μέλη του Τριφυλλιού. Ίσως να μην υπάρχει πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από εκείνο του Μιχάλη Μανούσκου, προέδρου και εκ των ιδρυτών του Ολυμπιακού, ο οποίος ήταν εγγεγραμμένο μέλος του Παναθηναϊκού, όχι μόνο πριν αλλά και έπειτα από την ίδρυση του πειραϊκού συλλόγου. Οι εφοπλιστές Γιώργος και Παναγής Γιαννουλάτος -ίσως οι σημαντικότεροι πλοιοκτήτες της εποχής τους-, μολονότι το γραφείο τους βρισκόταν στο κέντρο του Πειραιά, επέλεξαν «πράσινο» και η Ιστορία τούς δικαίωσε, καθώς έγραψαν χρυσές σελίδες με την αγαπημένη τους ομάδα.
Ο Παναθηναϊκός ανέκαθεν επικρατούσε και στον καλλιτεχνικό κόσμο. Η αφρόκρεμα των Γραμμάτων και των Τεχνών ήταν στην πλειονότητά της «πράσινη». Ο Δημήτρης Χορν «έφυγε» σαν σήμερα (πριν από 22 χρόνια. Από πολλούς θεωρείται ο μεγαλύτερος Έλληνας ηθοποιός όλων των εποχών. Αν και υπηρέτησε την υποκριτική τέχνη, κυρίως στο θέατρο, έχοντας στο παλμαρέ του αμέτρητες επιτυχημένες εμφανίσεις στο σανίδι, πρωταγωνίστησε συνάμα σε θρυλικές κινηματογραφικές δημιουργίες της «παλιάς Αθήνας»: «Αλλοίμονο στους νέους», «Μια ζωή την έχουμε» και το κορυφαίο ίσως ελληνικό φιλμ που γυρίστηκε ποτέ: τη σπονδυλωτή, διαιρεμένη σε τέσσερις αυτοτελείς ιστορίες, «Κάλπικη Λίρα». Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία του έγκριτου καλλιτεχνικού συντάκτη, Πάνου Γεραμάνη, καθώς και άλλες μαρτυρίες, ο «ταμίας της Εμποροπιστωτικής Τραπέζης» («Μια ζωή την έχουμε» - 1954) σύχναζε ουκ ολίγες φορές στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, όντας φίλαθλος του Συλλόγου Μεγάλου. Διόλου παράλογο. Μια τόσο σπουδαία και μποέμ προσωπικότητα δεν θα μπορούσε παρά να υποστηρίζει την ομάδα της πρωτεύουσας, τον Παναθηναϊκό.
Ένας καλός Παναθηναϊκός και φίλος μου εξέφρασε δημόσια, πριν από λίγο καιρό, τον εξής συλλογισμό: «ο Παναθηναϊκός, από την αρχή της ύπαρξής του, ήταν η ομάδα της ’’φωτισμένης αστικής τάξης’’. Αυτής της ολιγάριθμης που υπήρχε στην Ελλάδα, αδιάφορο αν ήταν ’’δεξιά’’, ’’κεντρώα’’ ή ’’αριστερή’’. Δεξιοί ήταν οι Παύλος και Θανάσης Γιαννακόπουλος, βενιζελικός ο Απόστολος Νικολαΐδης, κεντροαριστερός (με την... πραγματική, παλιά έννοια της λέξης) ο τρομερός Παντελής Καρασεβδάς, κομμουνιστής ο Πέτρος Γκιουράνοβιτς. Αυτή η φωτισμένη αστική τάξη έχει πλέον σχεδόν εξαφανιστεί και η κοινωνία έχει λουμπενοποιηθεί. Οι τελευταίοι εκπρόσωποί της στον Παναθηναϊκό ήταν οι αδερφοί Γιαννακόπουλοι και ίσως ο Ανδρέας Βγενόπουλος. Για τις άλλες ομάδες, η σταδιακή εξαφάνιση της φωτισμένης αστικής τάξης ίσως να μην είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα. Για εμάς, όμως, είναι βόμβα στα θεμέλια της ίδιας της υπόστασής μας».
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων: ως μεγάλος αθλητικός οργανισμός, ο Παναθηναϊκός συγκέντρωσε τεράστιο πλήθος από όλες τις κοινωνικές ομάδες, υποστηριζόμενος εξίσου από λαϊκά στρώματα. Πιθανώς, είναι ο μοναδικός αθλητικός σύλλογος που συνδύαζε αρμονικά το «αλήτικο» με το «ελιτίστικο». Πότε Γιώργος Φούντας και πότε Αλέκος Αλεξανδράκης. Πότε Λάκης Σοφιανός και πότε Λάκης Πετρόπουλος. Πότε ξιφασκία και σκάκι (πρωτοπόρο το Τριφύλλι στη διάδοση και των δύο ευγενών σπορ) και πότε ποδόσφαιρο ή μποξ, αθλήματα δύναμης και πυγμής. Άλλοτε αριστοκράτης και άλλοτε αναρχικός. Ίσως να μην είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο ιδρυτής του Ομίλου, Γεώργιος Καλαφάτης, γεννήθηκε και μεγάλωσε μεταξύ Κολωνακίου και Εξαρχείων, έστω και αν, τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, οι δύο συνοικίες δεν είχαν ακόμη αποκτήσει τη σημερινή τους ταυτότητα.
Σύμφωνα με την «πράσινη» Αλίκη Βουγιουκλάκη, «ο Παναθηναϊκός έχει το λαμπερό, το ακριβοθώρητο». Αυτό το χαρακτηριστικό τείνει να εκλείψει από το σύλλογο που κάποτε στεγαζόταν σε υπερπολυτελή γραφεία στο κέντρο της πρωτεύουσας (όπως το θρυλικό μέγαρο «Αλάμπρα» ή η λέσχη στην οδό Σόλωνος) με τις αποφάσεις που λαμβάνονταν στις γενικές συνελεύσεις του να καθορίζουν, εν πολλοίς, την πορεία ολόκληρου του ελληνικού αθλητισμού. Την περίοδο του Γουέμπλεϊ, το Τριφύλλι αποκλήθηκε -και όχι άδικα- «η ομάδα των επιστημόνων». Πολλοί από τους ποδοσφαιριστές του συλλόγου ήταν εν ενεργεία σπουδαστές ή ακόμα και πτυχιούχοι στην Ιατρική και τη Νομική. Οι «πράσινοι» σκακιστές, όταν δεν κινούσαν τα πιόνια τους πάνω στη σκακιέρα, κινούσαν τα νήματα στα ανώτατα κλιμάκια της ελληνικής Ιατρικής: Τάσος Αναστασόπουλος και Χρήστος Κόκκορης, εκτός από μετρ και πρωταθλητές ζατρικίου με τον Παναθηναϊκό, ήταν, παράλληλα, καταξιωμένοι γιατροί. Ο Όμιλος απέπνεε αρχοντιά ακόμα και στον ιματισμό των αθλητών του. Οι ομαδικές φωτογραφίες αποκάλυπταν ένα σύλλογο, ο οποίος έδινε μεγάλη σημασία στη λεπτομέρεια. «Κατέχων δελτίο στον Παναθηναϊκό Α.Ο.». Αν το βιογραφικό σου έγραφε κάτι σαν αυτό, η αντιμετώπιση των τρίτων απέναντί σου ήταν διαφορετική. Σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και να σου σβηστεί κάποια κλήση από την Τροχαία, όπως ισχυρίζονται, ενθυμούμενοι την τότε εποχή, παλαίμαχοι του Τριφυλλιού.
Λένε ότι η ζωή κάνει κύκλο. Ο Παναθηναϊκός, πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις, στερείται σήμερα της παρουσίας σπουδαίων παραγόντων και καταξιωμένων προσωπικοτήτων. Ο σύλλογος ο οποίος κάποτε πρωτοστατούσε στην αθλητική κίνηση της χώρας, ο οποίος ύψωνε ελληνικές σημαίες στα... μούτρα των κατακτητών, ο οποίος παραχωρούσε το γήπεδό του για αντιδιδακτορικές συναυλίες και παλλαϊκά αντιπολεμικά συλλαλητήρια, τώρα... πένεται. Διάγοντας όχι μόνο οικονομική κρίση, αλλά και κρίση αξιών και προσώπων. Πλέον, δεν υπάρχει Νικολαΐδης, δεν υπάρχει Πανουργιάς, ούτε Παπάζογλου. Δεν υπάρχουν Παύλος και Θανάσης Γιαννακόπουλος, Μαντζεβελάκης, Βγενόπουλοι, Καλαφάτης. Ο τελευταίος παρακολουθεί εκ του... μακρόθεν τις εξελίξεις, με τη μορφή τοιχογραφίας, στον «Τάφο του Ινδού». Αν σήμερα ζωντάνευε, θα κυνηγούσε πολλούς «παναθηναϊκάρες» και θα διαπληκτιζόταν, λεκτικά και μη, μαζί τους, όπως το έκανε με αντίπαλους ποδοσφαιριστές, την περίοδο 1908-1918, στο Ποδηλατοδρόμιο του Νέου Φαλήρου!
Θα αποκτήσει ξανά ο Παναθηναϊκός τη χαμένη του ταυτότητα; «Ποιος το ξέρει...», όπως θα έλεγε τραγουδώντας και ο αθάνατος Δημήτρης Χορν...
