Γνωρίζετε ότι η Βοσνία-Εργζεγοβίνη εκτός από δύο ονόματα έχει και δύο πρωτεύουσες; Το Σαράγεβο, βέβαια, μπορεί να αναγνωρίζεται διεθνώς ως η μοναδική πρωτεύουσα αυτού του τελείως τεχνητού κράτους στο κέντρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας, αλλά όποιος ταξιδέψει στη Μπάνια Λούκα και συνομιλήσει με τους κατοίκους της θα αντιληφθεί ότι αποκαλούν την πόλη τους «πρωτεύουσα», μάλιστα με υπερηφάνεια.
Κι αυτό, διότι η Μπάνια Λούκα, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη ολόκληρης της χώρας μετά το Σαράγεβο, είναι όντως ντε φάκτο πρωτεύουσα. Του ενός από τα δύο κομμάτια στα οποία χωρίζεται η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, της Σερβικής Δημοκρατίας, η οποία, όπως λέει και το όνομά της, περιέχει το κύριο τμήμα του σερβικού πληθυσμού. Και λειτουργεί σε πολλές περιπτώσεις σαν ανεξάρτητο κράτος, με δικό της κοινοβούλιο, νομοθεσία και σημαία. Το κοινοβούλιο εδρεύει στη Μπάνια Λούκα.
Η Σερβική Δημοκρατία είναι αποτέλεσμα ενός οδυνηρού συμβιβασμού, προκειμένου να μείνει ενωμένο όσο γίνεται το άλλοτε ομόσπονδο κρατίδιο της Γιουγκοσλαβίας στα σύνορα που είχε πριν. Η Συμφωνία του Ντέιτον, από την αμερικανική πόλη του Οχάιο όπου υπογράφηκε, ήταν ο μοναδικός τρόπος να συνυπάρξουν στο ίδιο κράτος δύο εθνικές «παρατάξεις» που είχαν πάρει τα όπλα η μία εναντίον της άλλης. Η Σερβική Δημοκρατία είναι το ένα από τα δύο ομόσπονδα κομμάτια της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (το άλλο, όπου πλειοψηφούν οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι και οι Κροάτες ονομάζεται Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης), κατέχει το 46% της συνολικής επιφάνειας της χώρας και με 1,3 εκατομμύρια κατοίκους έχει λίγο παραπάνω από το 1/3 του πληθυσμού της. Σύμφωνα με την απογραφή του 2013 το 81,6% της Σερβικής Δημοκρατίας είναι σερβικής καταγωγής.
Στη Μπάνια Λούκα το ποσοστό αυτό είναι ακόμα μεγαλύτερο, φτάνει το 88% των 183.000 κατοίκων της. Δεν ήταν πάντα έτσι. Στην απογραφή του 1991, την τελευταία πριν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, οι Σέρβοι ήταν το 49% του πληθυσμού. Αυτή η απότομη αύξηση ήταν προφανώς βίαιη: Οι Κροάτες, Βόσνιοι μουσουλμάνοι και λοιποί είτε εκδιώχτηκαν, είτε έφυγαν μόνοι τους, είτε (ακόμα χειρότερα) έχασαν τη ζωή τους στον εμφύλιο πόλεμο που σπάραξε τη χώρα την περίοδο 1992-95.
Για το όνομα της πόλης υπάρχει διχογνωμία. Τυπικά μεταφράζεται ως "το λιβάδι του βάνου", όπου βάνος είναι ένας φεουδαρχικός τίτλος (άρχοντας, κόμης κτλ.). Κάποιοι μεταφράζουν την πρώτη λέξη ως "λουτρά" (μπάνια δηλαδή) ή ως παρήχηση της σλαβικής λέξης μπάινα, που σημαίνει υπέροχος. Κάποιοι άλλοι επιμένουν ότι σημαίνει "το ορυχείο του Λουκά"! Η πόλη έζησε μεγάλη ακμή, κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης ήταν πρωτεύουσα του βιλαετιού (περιφέρειας) της Βοσνίας μέχρι το 1639, αλλά έζησε και μεγάλες καταστροφές. Ισοπεδώθηκε ολοσχερώς από τους Αυστριακούς το 1688 και ξαναχτίστηκε και σχετικά πρόσφατα, το 1969, χτυπήθηκε από τον μεγαλύτερο σεισμό (6,4 Ρίχτερ) που συγκλόνισε ποτέ την περιοχή της Βοσνίας, με 23 νεκρούς, 1.100 τραυματίες και το 30% των κτιρίων της πόλης ακατάλληλα.
Παρά την φαινομενική συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτικών ομάδων στην πόλη, η αντιπαλότητα (ως και έχθρα) υπήρχε από παλιά. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στην Γιουγκοσλαβία η περιοχή είχε «ενσωματωθεί» στο κράτος της Κροατίας, μια κρατική οντότητα-μαριονέτα των ναζί, όπως και άλλες περιοχές με συμπαγή σερβικό πληθυσμό. Χιλιάδες Σέρβοι που ζούσαν επί δεκαετίες, αν όχι αιώνες, στην περιοχή εκείνη εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου του Γιασένοβατς και της Στάρα Γκράντισκα, όπου η ιστορία λέει πως οι θηριωδίες που διαπράχτηκαν ήταν χειρότερες κι απ’ αυτές του Άουσβιτς και του Νταχάου. Γι’ αυτό και η περιοχή βίωσε πολύ σκληρές εικόνες κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας. Κι ας είχαν περάσει δύο-τρεις γενιές από τότε.
Ο ποδοσφαιρικός σύλλογος-καμάρι της πόλης, η Μπόρατς, δεν είχε καμία σχέση με εθνικισμό. Για την ακρίβεια, πρέσβευε το ακριβώς αντίθετο. Η ιστορία του κλαμπ μας πληροφορεί ότι ιδρύθηκε στις 4 Ιουλίου 1926, την επέτειο της αμερικανικής ανεξαρτησίας (που τότε είχε τελείως διαφορετικό συμβολισμό) από μια ομάδα ποδοσφαιρόφιλων που εκπροσωπούσαν όλες τις εθνότητες. Κύρια φιγούρα ήταν ο Βέσελιν Μασλέσα, ένας μουσουλμάνος συγγραφέας που πήρε το όπλο και βγήκε στο βουνό στο πλευρό του Τίτο για να αντισταθεί στους ναζί. To 1943 σκοτώθηκε σε μια αντάρτικη επιχείρηση και το 1951 ανακηρύχθηκε ήρωας του λαού της Γιουγκοσλαβίας.
Δηλωμένος κομουνιστής, ο Μασλέσα ήθελε με τον σύλλογο αυτόν να προσεγγίσει όχι τους αστούς της πόλης, αλλά τους εργάτες. Ο θρύλος λέει ότι στην συναρπαστική του ομιλία για να πείσει τους συνδαιτημόνες του να φτιάξουν το σύλλογο έλεγε συνεχώς για «μάχες» και «μαχητικό πνεύμα». Οπότε όταν τέθηκε επί τάπητος το όνομα από τον καταστηματάρχη Σέρβο Μίλε Στεφάνοβιτς, αυτόν που έδωσε και τα χρήματα για τις πρώτες εμφανίσεις, ο Μασλέσα ήταν απόλυτος: «Αφού ο σύλλογος θα μάχεται για τους εργάτες, γιατί να μην ονομαστεί Μαχητής». Μπόρατς είναι ο μαχητής στα σερβο-κροάτικα.
Όπως είναι φυσικό, η πρώτη μεγάλη αντίπαλος της Μπόρατς ήταν η Κράισνικ, ο «αστικός» σύλλογος της πόλης. Η Κράισνικ ήταν η καλύτερη ομάδα τις πρώτες δεκαετίες, ωστόσο εξαφανίστηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι αυτό διότι το καθεστώς του Τίτο αποφάσισε, λόγω ιδεολογίας, να «αγκαλιάσει» την Μπόρατς ως την μοναδική μεγάλη ομάδα της πόλης. Ο σύλλογος είναι πολυαθλητικός, με 16 διαφορετικά ολυμπιακά σπορ. Το καμάρι είναι το ανδρικό τμήμα χάντμπολ, που κατέκτησε 17 πρωταθλήματα την εποχή της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας (και φυσικά σχεδόν μονοπωλεί τα πρωταθλήματα στη Βοσνία Ερζεγοβίνη) κι έχει στην κατοχή του δύο ευρωπαϊκούς τίτλους, το Κύπελλο Πρωταθλητριών του 1976 και το Κύπελλο Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας το 1991.
Η ποδοσφαιρική ομάδα έκανε την πρώτη της εμφάνιση στην Α’ κατηγορία της Γιουγκοσλαβίας το 1961, αλλά υποβιβάστηκε αμέσως. Χρειάστηκε να περιμένει δέκα χρόνια μέχρι την επόμενη άνοδο, αλλά έμεινε τέσσερα χρόνια και μάλιστα το 1974 έφτασε ως τον τελικό του κυπέλλου. Επειδή ηττήθηκε από την τότε πρωταθλήτρια Χάιντουκ, εκπροσώπησε τη Γιουγκοσλαβία στο Κύπελλο Κυπελλούχων της επόμενης χρονιάς, όπου και πέτυχε το ρεκόρ μεγαλύτερης διαφοράς γιουγκοσλαβικής ομάδας στα ευρωπαϊκά κύπελλα (νίκησε 9-0 και 5-1 τη Ρουμελάνζ από το Λουξεμβούργο). Στον επόμενο γύρο αποκλείστηκε από την βελγική Άντερλεχτ, που κατέκτησε τελικά και τον τίτλο, ωστόσο καταγράφηκε ως η μοναδική ομάδα που νίκησε τους Βέλγους (εντός με 1-0) στην πορεία τους προς την κούπα.
Λίγο πριν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, το 1988, η Μπόρατς έζησε τις πιο ιστορικές της στιγμές και πέτυχε ένα άσπαστο ρεκόρ. Έγινε η πρώτη ομάδα που κατέκτησε κύπελλο Γιουγκοσλαβίας ενώ αγωνιζόταν στη Β’ κατηγορία. Στον ιστορικό τελικό του Βελιγραδίου νίκησε 1-0 τον Ερυθρό Αστέρα. Στην ενδεκάδα της τότε αγωνίζονταν ο γκολκίπερ Κάραλιτς, που είχε φορέσει τη φανέλα του Εθνικού Πειραιά για τρία χρόνια (1984-87) και αρχηγός ήταν ο Νταμίρ Σπίτσα, που αργότερα έπαιξε στον Αθηναϊκό και την Κέρκυρα.
Η ιστορία της ομάδας μνημονεύει και την κατάκτηση το 1992 του κυπέλλου Μιτρόπα, της τελευταίας χρονικά διοργάνωσης εκείνου του κυπέλλου για ομάδες της κεντρικής Ευρώπης. Παρ’ ότι είχε ήδη ξεκινήσει ο πόλεμος στη Βοσνία, η ομάδα ταξίδεψε στην Ιταλία και νίκησε στα πέναλτι τόσο την ιταλική Φότζια στον ημιτελικό, όσο και την ουγγρική Βαζούτας στον τελικό.
Μετά τη συμφωνία του Ντέιτον, που ξεχώρισε κι εδαφικά τα δύο ομόσπονδα κρατίδια της Βοσνίας, οι ομάδες από το σερβικό κομμάτι έφτιαξαν τη δική τους λίγκα. Ακόμα ένας συμβιβασμός, ποδοσφαιρικός αυτή τη φορά, έγινε το 2001. Όταν η FIFA ξεκαθάρισε στους Σερβο-βόσνιους ότι δεν αναγνωρίζει τη λίγκα τους, ως εκ τούτου οι «πρωταθλητές» δεν θα έχουν δικαίωμα συμμετοχής σε διεθνείς διοργανώσεις, η ως τότε αυτόνομη «ομοσπονδία» που είχε στηθεί έστειλε τις ομάδες της στην Πρέμιερ Λιγκ της Βοσνίας, ένα πρωτάθλημα που δημιουργήθηκε με ομάδες απ’ όλη τη χώρα. Η δεύτερη κατηγορία, όμως, μέχρι σήμερα είναι χωρισμένη σε δύο ομίλους, ανάλογους με τα δύο ομόσπονδα εδαφικά κομμάτια της χώρας.
Η Μπόρατς έχει κατακτήσει τρία τέτοια «ενιαία» πρωταθλήματα (2011, 2021 και 2024) και τρία κύπελλα (2011, 2012 και 2023). Αυτή είναι η 9η χρονιά παρουσίας της σε διεθνείς διοργανώσεις της UEFA και η πρώτη φορά στην ιστορία της που συμμετέχει σε φάση ομίλων οποιουδήποτε κυπέλλου, αν και στον 2ο γύρο του Europa League είχε αποκλειστεί από τον ΠΑΟΚ με δύο ήττες (0-1 και 2-3).
