Ο αέρας στο «Μάξιμιρ» μυρίζει μίσος. Οι περίπου 3.000 «Delije» («ήρωες» στα σέρβικα), έχουν πάει αρματωμένοι στο Ζάγκρεμπ. Δεν έχουν πάει για να δουν ποδόσφαιρο. Κάτι άλλο κρύβεται πίσω από το απαιτητικό ταξίδι των 400 χιλιομέτρων στο εχθρικό έδαφος. Δεν είναι όποιοι και όποιοι. Είναι τα κορυφαία… φιντάνια από τους οπαδούς του Ερυθρού Αστέρα.
Πρωτοπαλίκαρο, ο Ζέλικο Ραζνάτοβιτς, πασίγνωστος για τις ακραίες εθνικιστικές του θέσεις. Μερικά χρόνια αργότερα με το παρατσούκλι «Αρκάν», έκανε το δικό του αντάρτικο στα σερβo-κροατικά βουνά με δική του παραστρατιωτική οργάνωση, δικάστηκε ως εγκληματίας, πολέμου και δολοφονήθηκε υπό μυστηριώδεις συνθήκες.
Το ημερολόγιο γράφει Κυριακή 13 Μαΐου του 1990. Ακριβώς μία εβδομάδα νωρίτερα ο Φράνιο Τούτζμαν, τέως στρατηγός του γιουγκοσλαβικού στρατού, κερδίζει τις εκλογές στην επαρχία της Κροατίας με το σύνθημα «Ανεξαρτησία στην Κροατία». Η Γιουγκοσλαβία είναι ακόμα ενωμένη. Οι αποσχιστικοί ψίθυροι όμως, έχουν μετατραπεί κραυγές. Τα πάντα μυρίζουν μπαρούτι. Λείπει η σπίθα.
Από την ημέρα που ο Τίτο, έκλεισε τα μάτια του, κάθε παιχνίδι Ντινάμο Ζάγκρεμπ – Ερυθρού Αστέρα έμοιαζε με βήμα ακραίας εθνικιστικής έκφρασης. Από την μία, το όραμα της «Μεγάλης Σερβίας» του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Από την άλλη αυτό της «Ελεύθερης Κροατίας» του Φράνιο Τούντζμαν. Τα συνθήματα σπάνια ήταν ποδοσφαιρικά.
Εκείνο το απόγευμα οι «Delije» ξεκινούν πρώτοι: «Το Ζάγκρεμπ είναι σερβικό». «Τούντζμαν θα σε σκοτώσουμε». Οι απέναντι, οι «Bad Blue Boys» απαντούν: «Το Ζάγκρεμπ είναι Κροατία». «Σέρβοι, είστε σε ξένη χώρα»! Υπάρχει κινητικότητα. Κάτι ψήνεται. Οι οπαδοί της «ζβέζντα» που κάθονται στο βορινό πέταλο ξηλώνουν καθίσματα. Μία μικρή πόρτα, πρόχειρα κρυμμένη από διαφημιστικές πινακίδες, τους χωρίζει από την κεντρική εξέδρα.
Οι ομάδες βγαίνουν για ζέσταμα. Την ίδια ώρα η πόρτα σπάει και γίνεται το «ντου». Οι σκηνές είναι βίαιες. Σχεδόν απάνθρωπες. Κανείς δεν ξέρει ποιον χτυπά και γιατί. Βγαίνουν μαχαίρια. Οι εικόνες γίνονται βάναυσες. Τα χτυπήματα γίνονται δολοφονικά. Λιντσαρίσματα. Υπάρχει μόνο μίσος. Οι «Bad Blue Boys» κάθονται ακριβώς απέναντι. Έχουν μόνο οπτική επαφή με το πεδίο μάχης. Βράζουν. Λένε ότι τα πάντα γίνονται με την ανοχή της γιουγκοσλαβικής αστυνομίας, που ως επί το πλείστον απαρτίζεται από Σέρβους.
Σπάνε τις δικές τους πόρτες. Κάνουν «ντου», τόσο στις κεντρικές εξέδρες, όσο στο χορτάρι. Επικρατεί χάος. Ακούγονται πυροβολισμοί. Οι πλαστικές σφαίρες φεύγουν σύννεφο. Το ίδιο και τα δακρυγόνα. Οι μάνικες των πυροσβεστικών ρίχνουν παντού. Στις εξέδρες ένας ανελέητος καρεκλοπόλεμος και μάχες σώμα με σώμα. Οι παίκτες του Ερυθρού Αστέρα έχουν προ πολλού κλειδαμπαρωθεί στα αποδυτήρια. Αυτοί της Ντινάμο Ζάγκρεμπ, όχι.
Ένας αστυνομικός στο ύψος της σέντρας, σε θέση… μέσα δεξιά κατεβάζει το γκλομπ του πάνω σε ένα μέλος των «Bad Blue Boys». Ο Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, ένας 20χρονος, φέρελπις τότε μέσος της Ντινάμο, τον σπρώχνει. Το γκλομπ κατευθύνεται απειλητικά προς την πλάτη του. Με μία ντρίμπλα το αποφεύγει. Το μάτι του γυρίζει.
Παίρνει φόρα. Ζυγίζει την ώρα. Κάτι σαν καράτε, κάτι σαν κουνγκ-φου. Κάτι σαν γονατιά, κάτι σαν κλωτσιά στην πλάτη του αστυνομικού, που τρεκλίζει σαστισμένος, πριν σωριαστεί κάτω. Όχι, γεμάτη για να τον τραυματίσει, αλλά αρκετά γεμάτη για να αποτελέσει το σύμβολο ενός ολόκληρου έθνους, που εξέλαβε αυτή την κλωτσιά, ως το σύμβολο της αντίστασης.
Ακριβώς το σύμβολο που έψαχνε ο Φράνιο Τούντζμαν για να σχηματοποιήσει τον πολιτικό του λόγο. Οι φλέβες στο λαιμό του Μπόμπαν πετάγονται. Στο κοντινό πλάνο διαβάζεις τα χείλη του. «Πού είναι η αστυνομία; Πού είναι η γαμ……νη αστυνομία;». Οι μάχες κρατούν πάνω από ότι το συνηθισμένο ποδοσφαιρικό 90λεπτο. Από μακριά βλέπει κανείς τον μαύρο καπνό. Το «Μάξιμιρ» έχει παραδοθεί στις φλόγες. Οι τραυματίες ξεπερνούν τους 60. Άλλοι μαχαιρωμένοι, άλλοι πληγωμένοι από πλαστικές σφαίρες, άλλοι με βαριά θλαστικά τραύματα. Το φιτίλι έχει ανάψει.
Ο Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, ένας επαρχιώτης από το Ιμότσκ (πόλη στα σύνορα της Κροατίας με τη Βοσνία, γνωστή για το φανατικό εθνικιστικό της ρεύμα), ένας ρομαντικός φιλειρηνιστής εθνικιστής, μεγαλωμένος με Τσέχοφ και Ντοστογέφσκι, ξαφνικά γίνεται το ίνδαλμα ενός λαού που διψά για ανεξαρτησία.
Ταυτόχρονα γίνεται ο αποδιοπομπαίος της καθεστηκυίας τάξης. Ειρωνεία της τύχης. Ο περίφημος αστυνομικός που δέχθηκε την επίθεση δεν ήταν καν Σέρβος. Ήταν ένας Μουσουλμάνος βοσνιακής καταγωγής, ο οποίος το 2005 έλυσε τη σιωπή του: «Καταλαβαίνω απόλυτα την πράξη του. Τον έχω ήδη συγχωρέσει».
Η ποδοσφαιρική ομοσπονδία βρέθηκε σε τεράστιο δίλημμα. Μεγάλη τιμωρία στον Μπόμπαν, θα έφερνε νέα εθνικιστική έξαρση. Η ατιμωρησία θα εκλαμβανόταν ως κροατική νίκη. Προτιμήθηκε η μέση λύση. Εξάμηνος ημερολογιακός αποκλεισμός και απουσία από το Παγκόσμιο Κύπελλο της Ιταλίας (1990).
Η κροατική εφημερίδα Vecernji List σε άρθρο της ανήμερα της 15ης επετείου της κροατικής ανεξαρτησίας έγραψε στο editorial της: «Εκείνο το παιχνίδι, που δεν παίχτηκε ποτέ, θα μείνει στην μνήμη όλων, τουλάχιστον των ποδοσφαιρόφιλων, ως το ξεκίνημα του πατριωτικού πολέμου. Σήμερα, σχεδόν όλοι παραδέχονται ότι ήταν το κλειδί για να γίνει γνωστό παγκοσμίως το κροατικό ζήτημα». Τον Ιανουάριο του 2011, το CNN τοποθέτησε το συγκεκριμένο ματς στο Top-5 αυτών που άλλαξαν την ιστορία του πλανήτη.
Ο ίδιος, ο Μπόμπαν πολλά χρόνια αργότερα, όταν η σκόνη έκατσε, θυμήθηκε: «Εκείνη την ώρα, σε εκείνο το μέρος ήμουν απλά ένα δημόσιο πρόσωπο, έτοιμο να ρισκάρει τη ζωή, την καριέρα, την δόξα που θα μπορούσε να αποκτήσει, για ένα σκοπό, ένα ζήτημα. Το κροατικό ζήτημα»…
«Η Γιουγκοσλαβία τελείωσε»
Τέσσερις μέρες πριν τον επαναληπτικό του Ερυθρού Αστέρα απέναντι σε μία άλλη Ντιναμό, αυτήν της Δρέσδης στα προημιτελικά του κυπέλλου πρωταθλητριών του 1991 ο Σέρβος πρόεδρος, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς παραδέχεται δημόσια πως: «Η Γιουγκοσλαβία… τελείωσε!». Η Κροατία και η Σλοβενία είχαν δημοσιοποιήσει τα σχέδια απόσχισης, την στιγμή που οι Σέρβοι της κροατικής επαρχίας Κράινα είχαν ήδη ξεκινήσει τον δικό τους ένοπλο αγώνα.
Ενα δεκαπενθήμερο αργότερα, στις 15 Μαρτίου, κατεγράφησαν οι πρώτες ανθρώπινες απώλειες, όταν κροατικά στρατεύματα συγκρούστηκαν με σερβικές δυνάμεις στο εθνικό πάρκο του Πλίτβιτσε. Η Γιουγκοσλαβία μπορεί ποδοσφαιρικά να απολάμβανε καθολικής αναγνώρισης (παρότι η μοναδική της επιτυχία ήταν η κατάκτηση του χρυσού ολυμπιακού μεταλλίου το 1960) ωστόσο πλέον διακυβεύονταν η εθνική της υπόσταση. Ο Ερυθρός Αστέρας ήταν η μόνη ελπίδα.
Μπορεί με τον καιρό κι ως απόρροια του πολέμου, η «ζβέζντα» να αποτέλεσε τον ιδανικότερο, αθλητικό πρεσβευτή του σερβικού εθνικισμού, ωστόσο τότε αντιπροσώπευε το ιδεώδες του γόνου της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, Τίτο. Και παρότι ο δεσπόζων χαρακτήρας της, ήταν σερβικής καταγωγής, δεν ήταν ο μόνος. Ο Ρόμπερτ Προσινέτσκι ήταν Κροάτης, (ο μετέπειτα δικός μας) Ρέφικ Σαμπανάτζοβιτς Μουσουλμάνος Βόσνιος, ο Σλόμπονταν Μάροβιτς κι ο Ντέγιαν Σαβίσεβιτς Μαυροβούνιοι, ο Ιλια Ναϊντόσκι κι ο Ντάρκο Πάντσεφ, Σκοπιανοί! Αληθινό μωσαϊκό…
Στην καλύτερο ευρωπαϊκό παιχνίδι της ιστορίας του, ο Ερυθρός Αστέρας υποχρέωσε τη Μπάγερν στην παρθενική εντός έδρας ήττα της στο κύπελλο Πρωταθλητριών (1-2). Ηταν ο πρώτος ημιτελικός. Μέχρι τη ρεβάνς του Βελιγραδίου, Κροάτες εξτρεμιστές επιτέθηκαν με πυραύλους εναντίον του χωριού του Σίνισα Μιχάιλοβιτς. Η απάντηση του;
Γκολ κι ασίστ στην ισοπαλία, 2-2, του «Μαρακανά», που επικύρωσε την πρόκριση του Αστέρα στον τελικό. Στις αρχές Μαΐου, 12 Κροάτες αστυνομικοί σκοτώθηκαν στην προσπάθεια τους να απελευθερώσουν δύο συναδέλφους τους ομήρους, ύστερα από σερβική επίθεση στο Μπόροβο Σέλο.
Στα βουνά της πόλης Βούκοβαρ, δίνονταν οι πιο σκληρές μάχες. Από την μία οι Κροάτες. Πολλοί εξ΄ αυτών φέρουν πάνω εκτός από εθνικά σύμβολα και διακριτικά των «Bad Blue Boys»! Απέναντι, τους οι «Tigers». Ομάδα με σταχυολογημένα μέλη των «Delije», που είχε στρατολογήσει ο Ζέλικο Ραζνάτοβιτς. Ακριβώς ένα χρόνο μετά από εκείνο το απόγευμα στο «Μάξιμιρ».
Η μάχη δεν είχε πια αστυνομικούς ενδιάμεσα. Ήταν πια κυριολεκτικά μάχη ζωής ή θανάτου. Το βράδυ της 29ης Μαΐου του 1991, ο γεμάτος πληγές Ερυθρός Αστέρας κατακτούσε ένα ηρωικό, ένα επικό κύπελλο απέναντι στην γεμάτη χλιδή και απαστράπτουσα Μαρσέιγ. Σε λιγότερο από 30 ημέρες, η Σλοβενία διακήρυττε την ανεξαρτησία της. Η Γιουγκοσλαβία, όπως είχε προβλέψει ο Μιλόσεβιτς, είχε πεθάνει.
Τα πάντα είχαν ξεκινήσει από ένα ποδοσφαιρικό αγώνα, ο οποίος δεν διεξήχθη ποτέ…
